Onderzoek van TNO en LUMC toonde onlangs een verband tussen Covid-19 en leefstijlgerelateerde ziekten aan. Gezonde voeding, voldoende beweging en een goede nachtrust zijn nu dus nog belangrijker. Tegelijkertijd is het in crisistijden moeilijker om nieuwe, gezonde gewoontes aan te leren en vast te houden, zo blijkt ook uit een studie van het RIVM. Investeer daarom in ondersteunende (online) coachingsprogramma’s, adviseert hoogleraar Gezondheidspsychologie Andrea Evers.
Dat een gezonde leefstijl helpt om mentaal, fysiek en sociaal gezond te blijven is niets nieuws onder de zon. Artsen en wetenschappers vragen dan ook steeds vaker aandacht voor de gecombineerde leefstijlinterventie (GLI). Recent werd duidelijk dat een gezonde leefstijl ook de kans op ernstige symptomen als gevolg van een coronabesmetting helpt verkleinen, zo laat de nieuwe publicatie van TNO en LUMC zien. Het betreft een wetenschappelijke notitie over de relatie tussen Covid-19 en leefstijlgerelateerde ziekten. De cijfers liegen er niet om. Mensen met chronische aandoeningen en comorbiditeit lopen het grootste risico om ernstig ziek te worden na een coronabesmetting, en hebben een grotere kans om hieraan te overlijden. Zo lang er geen vaccin is, is het des te meer van belang een gezonde leefstijl (gezonde voeding, voldoende beweging, en een goede nachtrust) te bevorderen, stellen de onderzoekers. Omdat er structureel meer aandacht en geld nodig is, bood Vereniging Arts en Leefstijl staatssecretaris Blokhuis onlangs een brief aan om duidelijk te maken dat vitaleleefstijlmaatregelen ontbreken in de aanpak van Covid-19. Meer dan 1800 zorgprofessionals hebben deze brief inmiddels getekend.
Flinke afname sport en beweging
De relatie tussen leefstijl als preventiemiddel tegen een ernstig verloop van Covid-19-verschijnselen is onbetwistaar, blijkt uit wetenschappelijk onderzoek. Het vereist echter bij veel mensen een gedragsverandering om zich een gezonde leefstijl aan te meten. En is dit onder ‘normale’ omstandigheden al een uitdaging, de coronacrisis maakt het nog lastiger. Het RIVM-onderzoek ‘Gedragsmaatregelen en welbevinden’ focust daarom op het naleven van een gezonde leefstijl in deze tijd. De resultaten laten zien dat mensen niet per se ongezonder zijn gaan eten in vergelijking met voor de crisis, maar dat er wel flink minder bewogen en gesport wordt. Meer thuiswerken, gesloten sportscholen en het advies ‘blijf zoveel mogelijk thuis’ van de afgelopen weken kunnen hieraan ten grondslag liggen. Als het gaat om roken en het drinken van alcohol, zijn de resultaten verdeeld: ongeveer evenveel mensen zijn minder of meer gaan drinken, en van de rokers is twaalf procent minder gaan roken terwijl 28 procent aangeeft dit juist meer te doen.
‘De coronacrisis is een chronische stressor’
Andrea Evers is als hoogleraar Gezondheidspsychologie (LUMC) lid van de Wetenschappelijke Adviesraad Corona Gedragsunit, waarin ze het RIVM vanuit een onafhankelijke positie adviseert over de gedragsmaatregelen, waaronder over leefstijl. Het verrast haar niet dat het RIVM-onderzoek een flinke afname laat zien in sporten en bewegen tijdens het coronatijdperk. De crisis moet volgens haar gezien worden als een chronische stressor die gezond leven voor bepaalde groepen moeilijker maakt. ‘We weten dat ongeveer de helft van de Nederlanders te dik is en te weinig beweegt. Een flink aantal mensen hanteert dus een ongezonde leefstijl, en we zien dat dit alleen maar toeneemt bij stress. De coronacrisis kan je zien als een chronische stressor, waardoor mensen sneller terugvallen op kortetermijnbehoeftes: er wordt meer gesnackt en minder bewogen onder het mom van ‘dat komt wel weer’. Wanneer bepaalde routines vervallen, en je niet meer naar de sportschool kunt, is het extra moeilijk om je gedrag aan te passen. Je moet namelijk nieuwe gewoontes zien te vinden, en dat kan best even tijd kosten. Wanneer je bijvoorbeeld altijd aan gewichtheffen deed, vind je fietsen of hardlopen misschien wel saai.’
Grotere gezondheidsverschillen
Extra alarmerend is dat het naleven van een gezonde leefstijl voor de een nog moeilijker dan voor de ander is, vindt Evers. De coronacrisis legt als het ware een vergrootglas op de al bestaande gezondheidsverschillen in de Nederlandse bevolking, onder andere naar sociaaleconomische status. ‘Het zorgwekkende is dat gezondheidsverschillen in tijden van de coronacrisis alleen maar groter worden. Mensen die al gezond leefden, zijn daar nu nog meer toe geneigd. Want als je al goed bezig was, is het niet zo moeilijk om een extra rondje te gaan hardlopen. Dat is dan een relatief kleine gedragsverandering. Terwijl, in het andere uiterste geval, als je net je baan kwijt bent of je relatie is verbroken, en je vond bewegen toch nooit zo leuk, dan zorgt de coronacrisis er waarschijnlijk voor dat je sneller terugvalt in oude, ongezonde gedragspatronen. Deze laatste groep mensen is kwetsbaar, en het is belangrijk dat hier specifieke ondersteuningsprogramma’s voor worden opgezet. Een app of online coachingsplatform kan dan waardevol zijn.’
Intrinsieke gedragsverandering
Het sluiten van de spotscholen zorgde ervoor dat het aanbod aan online programma’s ter bevordering van een gezonde leefstijl enorm toenam. Een goed ontwikkeling volgens Evers, maar ze benadrukt dat dergelijke programma’s pas succesvol zijn wanneer ze aanzetten tot intrinsieke gedragsverandering. ‘Essentieel is dat ze focussen op gedragsverandering en gedragsbehoud, dus moeten ze motiveren om aan de slag te gaan en ervoor zorgen dat de gebruiker de nieuwe gewoontes kan volhouden. Daarbij is het belangrijk dat de gebruiker gestimuleerd wordt op zijn of haar niveau en dat het product zich aanpast aan de specifieke doelgroep. Iemand die chronisch ziek is zal andere behoeftes hebben dan een moeder met drie kinderen, of een student. Voor jongeren geldt dat sociale media met rolmodellen goed werken, maar ouderen willen liever door de huisarts getipt worden over bijvoorbeeld een buurtwandelcoach. Daarnaast moet je ook rekening houden met sociaal-culturele factoren. Mensen met een lage sociaal-economische status kampen vaker met chronische stress. Biedt hun een programma aan dat echt bij hen past. Het is een valkuil om als onderzoeker te denken dat je weet wat de gebruiker wil. Daarom is het van essentieel belang om de doelgroep te betrekken bij het ontwikkelen van een programma. Geen one size fits all dus.’
Kortetermijnprikkel
Of een online programma ter bevordering van een gezonde leefstijl gaat werken, hangt volgens Evers mede af van de vraag of er kortetermijnprikkels zijn ingebouwd. ‘Een gezonde leefstijl is voor veel mensen nog moeilijker vol te houden in de coronacrisis, omdat het van hen vraagt met een langetermijndoel bezig te zijn. Echte gedragsverandering krijg je pas voor elkaar wanneer mensen zelf begrijpen waarom het belangrijk is. Wanneer ze dus intrinsiek gemotiveerd zijn. Daarom werkt een beloningssysteem in online programma’s zo goed. Dit kan met een financiële prikkel, aandacht, of een compliment. Het kan eigenlijk op veel manieren, maar duidelijk is wel: een opgeheven vingertje werkt juist averechts.
‘Online coaching helpt’
Een voorbeeld van een online programma dat mensen daadwerkelijk aanspoort om een gezonde leefstijl te hanteren, is SamenGezond. Een platform ontwikkeld door Menzis, waar iedere Nederlander gratis aan kan deelnemen. Een recente enquête onder de gebruikers van SamenGezond blijkt dat online coaching aanzet tot een gezondere leefstijl, juist ook in tijden van de coronacrisis. ‘We wilden erachter komen waar nu precies het verschil zit: waarom het de ene persoon wel en de ander niet lukt om gezond te leven tijdens de crisis’, licht Wiet de Ronde toe, manager van SamenGezond. Dat gebruikers nog meer uit het platform halen in tijden van de coronacrisis, verbaasde hem niet. ‘Mensen die ons platform gebruiken zijn al actief bezig met hun leefstijl, dus ook voor corona. Daarom zijn de resultaten ook niet representatief voor de gehele Nederlandse bevolking. Waar we wel van schrokken, was dat zelfs binnen onze onderzoekspopulatie tien procent aangeeft het nu lastig te vinden om met leefstijl bezig te zijn. Dit is wel in lijn met de resultaten uit RIVM-onderzoek. Toch geeft het merendeel van onze gebruikers aan dat online coaching hen juist wel helpt, dus het overall beeld is eigenlijk heel positief.’
Triggers
Ook De Ronde wijdt het succes van SamenGezond aan de triggers die erin zitten. ‘Het gaat daarbij om de beloningen. Je behaalt een weekdoel, waardoor je punten spaart die je vervolgens kunt omzetten naar geld voor een goed doel of voor een product in de webshop. Er bestaan veel wetenschappelijke onderzoeken die de baten van een gezonde leefstijl aantonen. Het punt is alleen dat veel van die baten pas op de lange termijn hun vruchten afwerpen. Voor veel mensen is het lastig om te denken: ik steek nu geen sigaret op, want daar heb ik over dertig jaar last van. SamenGezond heeft daarom kortetermijnprikkels ingebouwd, zodat het makkelijker is om een gezonde leefstijl vol te houden en gemotiveerd te blijven om de nieuwe patronen vast te houden.’
Achteraf repareren
Al wordt het belang van een gezonde leefstijl steeds meer gezien, en sinds kort ook als preventiemiddel tegen de consequenties van een coronabesmetting, drukt Evers zorgbestuurders op het hart nog meer aandacht te hebben voor leefstijlinterventies. ‘Wat we nu zien is erg paradoxaal. Steeds meer aandacht voor leefstijlgeneeskunde, maar in verhouding is het aandeel in de gezondheidszorg slechts minimaal. De coronacrisis maakt dat nu nog eens extra duidelijk. We weten dat mensen met een ongezonde leefstijl een verhoogd risico lopen en dat gedrag de belangrijkste factor is om het risico te minimaliseren. Toch zie je bijvoorbeeld in de media dat de meeste aandacht uitgaat naar het medische aspect, naar het vaccin. Gedragsfactoren komen veel minder aan bod. Hetzelfde zie je in het zorgaanbod: alles is gericht op pillen, op medicijnen, op ‘iets achteraf repareren wanneer het al kapot is’. Maar als je je realiseert dat meer dan de helft van de Nederlandse bevolking overgewicht heeft, en dat tijdens de coronacrisis alleen maar meer wordt, zijn de inspanningen om mensen structureel te helpen met een gezonde leefstijl een lachertje.’
‘Maak leefstijlinterventies integraal onderdeel van reguliere zorg’
Zorgbestuurders moeten daarom ervoor zorgen dat in het aanbod voor hun cliënten en patiënten leefstijl systematisch is opgenomen, stelt Evers. ‘Kaart bij zorgverzekeraars aan hoe belangrijk het is dat deze interventies vergoed worden: maak het een integraal onderdeel van de reguliere zorg. Daar heb je op de lange termijn baat bij. Zorg dat je personeel gezond blijft, en doe dat samen met private partijen, zorgaanbieders en zorgverzekeraars. Voor de zorginstellingen geldt: bij preventie denkt iedereen aan gezond zijn, aan fit worden. Maar in het geval van Covid-19 gaat het vaak om iemand op middelbare leeftijd die al iets heeft, waarbij we moeten voorkomen dat hij er nog drie aandoeningen bij krijgt. Dat is de soort preventie waar we nu op moeten inzetten. Bij verhoogde risicogroepen voor Covid-19 moeten de risico’s verminderd worden. Leefstijlgeneeskunde noem je dat. Preventie moet daarom niet gezien worden als iets van de algemene bevolking, maar het moet een standaardonderdeel worden van de eerste- en tweedelijnszorg.’